Czym jest osobowość prawna i które spółki ją posiadają?

Osobowość prawna co to

Osobowość prawna powiązana jest ze zdolnością prawną, która oznacza zdolność do tego, aby być podmiotem praw i obowiązków. Najbardziej oczywistym podmiotem praw i obowiązków jest człowiek, określany w prawie jako osoba fizyczna. W przypadku innych podmiotów prawa cywilnego niż ludzie, osobowość prawną posiadają tylko te, którym przepisy prawa przyznały taki przymiot.

Z osobowością prawną związane jest również pojęcie zdolności do czynności prawnych, oznaczające możliwość nabywania praw i obowiązków poprzez własne działania. W przypadku osób prawnych zdolność do czynności prawnych realizowana jest poprzez ich organy, które działając zgodnie z zasadami reprezentacji w imieniu osób prawnych nabywają prawa i zaciągają zobowiązania. Takim organem jest przykładowo zarząd spółki z o.o.

W przypadku osoby fizycznej prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą podmiotem praw i obowiązków jest człowiek, odpowiada on całym swoim majątkiem zarówno obecnym jaki i przyszłym. Odnosząc się do jdg, należy stwierdzić, że nie występuje odrębna od człowieka masa majątkowa posiadająca prawa i którą obciążają obowiązki. Gdy nastąpi przekształcenie jednoosobowej działalności w spółkę z o.o., wtedy powstanie osoba prawna, czyli odrębny od właściciela podmiot prawa, posiadający własne prawa i obowiązki, odpowiadający swoim własnym majątkiem za zobowiązania, a nie majątkiem wspólników.

Które spółki mają osobowość prawną

Osobami prawnymi są spółki kapitałowe tj. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, prosta spółka akcyjna oraz spółka akcyjna. Oznacza to, że są one podmiotami praw i obowiązków, a także posiadają własny odrębny majątek, którym odpowiadają za swoje zobowiązania. Przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą w tej formie nie odpowiada za zobowiązania spółka i to jest główna zaleta tych osób prawnych. Szerzej: Spółka z o.o. czy jednoosobowa działalność?

Osobowości prawnej nie posiadają spółki osobowe tj. jawna, partnerska, komandytowa oraz komandytowo – akcyjna. Są one tzw. ułomnymi osobami prawnymi. Mogą być podmiotem praw i obowiązków. Ponoszą odpowiedzialność za swoje zobowiązania, jednak za zobowiązania tych spółek odpowiadają również ich wspólnicy. Odpowiedzialność wspólników jest subsydiarna, aktualizuje się w momencie bezskuteczności egzekucji wobec spółki. Pewną ochronę przewiduje konstrukcja spółki partnerskiej, w której partner nie odpowiada za zobowiązania związanego z wykonaniem wolnego zawodu przez drugiego partnera, jeśli w umowie spółki nie postanowiono inaczej. Ograniczona jest również odpowiedzialność komandytariusza spółki komandytowej (do wysokości sumy komandytowej) oraz akcjonariusza w spółce komandytowo akcyjnej (właściwie do wpłaty za akcje).

Oczywiście osobowości prawnej nie posiada spółka cywilna, tak naprawdę to jest tylko umowa co najmniej dwóch podmiotów prowadzących wspólnie biznes.

Jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej

Są to tak zwane „ułomne” osoby prawne, które posiadają zdolność prawną, czyli mogą być podmiotem praw i obowiązków, lecz nie posiadają pełnej osobowości prawnej. Zalicza się do nich m.in. spółki osobowe: jawną, partnerską, komandytową i komandytowo - akcyjną, które co prawda mają własny majątek i odpowiadają za swoje zobowiązania, jednak dodatkową odpowiedzialność ponoszą ich wspólnicy w razie bezskuteczności egzekucji wobec spółki. Najsurowsza odpowiedzialność występuje w przypadku spółki jawnej oraz komplementariuszy w spółkach komandytowej i komandytowo- akcyjnej, natomiast prawo chroni komandytariuszy i akcjonariuszy.

Spółki osobowe nie posiadają kapitału zakładowego, pewien wyjątek stanowi spółka komandytowo – akcyjna, w jej przypadku powstaje kapitał zakładowy.

Spółki osobowe muszą zostać wpisane do Krajowego Rejestru Sądowego, jednak nie posiadają organów, a reprezentowane są przez wspólników. Wyjątek w tym zakresie może zostać wprowadzony w spółce partnerskie, w której w pewnych sytuacjach istnieje możliwość ustanowienia zarządu.

Kiedy dochodzi do powstania osoby prawnej?

Spółki kapitałowe posiadające osobowość prawna (tj. spółka z o.o., prosta spółka akcyjna, spółka akcyjna) powstają w chwili wpisu do KRS.

Jednak w przypadku spółek kapitałowych przed wpisem mogą one funkcjonować jako ułomne osoby prawne i nabywać prawa oraz zaciągać zobowiązania, są wtedy spółkami w organizacji. Wyjątek w tym zakresie stanowi jednoosobowa spółka z o.o. w organizacji, której jedyny wspólnik nie ma prawa do jej reprezentacji a może jedynie złożyć wniosek o jej wpis do KRS (Szerzej na temat jednoosobowej spółki z o.o.). Okres działalność w tej formie jest jednak ograniczony w czasie, ponieważ umowa spółki straci ważność, jeśli spółka nie zostanie w terminie zarejestrowana w KRS. Gdy wniosek o rejestrację spółki nie zostanie zgłoszony w terminie, należy zwrócić wspólnikom wniesione przez nich wkłady, a jeśli to nie jest możliwe to przeprowadzić postępowanie likwidacyjne.

W przypadku spółek osobowych przed wpisem do rejestru nie są one ułomnymi osobami prawnymi i nie mogą prowadzić działalności.

Zdolność prawna a osobowość prawna

Zdolność prawna w pewien sposób łączy się z osobowością prawną, ponieważ każda osoba prawna posiada zdolność prawną, czyli możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków. Jednak zdolność prawna przysługuje także ułomnym osobom prawnym (np. spółkom osobowym: jawnej, partnerskiej, komandytowej, komandytowo-akcyjnej) oraz osobom fizycznym.

Od zdolności prawnej należy rozróżnić zdolność do czynności prawnych, czyli możliwość, aby poprzez swoje własne działania stać się podmiotem praw i obowiązków. Zdolność do czynności prawnych posiadają zarówno osoby prawne, jak i ułomne osoby prawne i osoby fizyczne. W przypadku osób fizycznych nabywają one pełną zdolność do czynności prawnych od 18 roku życia, a ograniczoną od 13 roku, wcześniej działają w ich imieniu przedstawiciele ustawowi – rodzice lub opiekunowie.

Zmiana formy prawnej spółki a umowy

W przypadku przekształcenia spółki w inną niewątpliwie konieczna jest dostosowanie umowy spółki do wymogów, jakie przepisy prawa stawiają wobec spółki przekształconej. Jednak sama zmiana umowy spółki nie jest wystarczająca w procesie przekształcenia.

Przebieg takiego procesu różni się co do poszczególnych spółek. Jednak z reguły wymaga się sporządzenia planu przekształcenia, opinii biegłego rewidenta, powzięcia uchwały o przekształceniu, powołania organów spółki przekształconej i dokonania odpowiedniego wpisu w rejestrze.

Przy przekształceniu należy pamiętać, aby prowadzić działalność zgodnie z wymogami dotyczącymi spółki nowej, która zazwyczaj funkcjonuje inaczej np. w przypadku przekształcenia spółki jawnej w spółkę z o.o. Szerzej: O czym pamiętać prowadząc spółkę z o.o.